به گمانم برای سنجش موفقیت و تاثیرگذاری یک قطعه موسیقی مانند هر اثر هنرمندانه دیگری فقط و فقط یک متر و معیار وجود دارد؛ حفظ قابلیت‌هایش میان مردم و به عبارت دیگر ماندگاری‌اش. اگر این ادعا را قبول کنید این را هم باید بپذیرید که آهنگ فیلم سلطان قلبها مهم‌ترین، موفق‌ترین و هنرمندانه‌ترین قطعه‌ای است که در تاریخ سینمای ایران ساخته شده است. (می‌دانم که همه‌مان عاشق قطعات اسفندیار منفردزاده برای فیلم‌های کیمیایی با صدای ویژه فرهاد هستیم اما داریم درباره چیزی عام‌تر و متعلق به همه گروه‌های مردم حرف می‌زنیم. چیزی که هم جایش را میان قشر نخبه جامعه حفظ کرده باشد و هم میان مردم کوچه و بازار. هم بین جوانان طرفدار داشته باشد و هم پدر و مادرها و حتی پدربزرگ‌ها و مادربزرگ‌ها بتوانند از شنیدن‌اش لذت ببرند).
فقط کافی است در خیابان راه بروید و یکی از نوازندگان دوره‌گرد، آکاردئونی به گردنش انداخته باشد. بی بر و برگرد برایتان «سلطان قلبها» را اجرا خواهد کرد با کلام یا بی‌کلام و از آن مهم‌تر اینکه وقتی دور می‌شوید چنان ملودی‌اش در قلب آدم رخنه می‌کند و وارد مغزتان می‌شود که تا چند دقیقه زیر لب زمزمه‌اش می‌کنید: «سلطان قلبم/ تو هستی تو هستی/ دروازه‌های دلم را شکستی/ پیمان یاری به قلبم تو بستی/ با من پیوستی». اگر به این آفرینش خالص هنری نمی‌گویید پس چه چیزی می‌تواند باشد؟ حالا به این احساسات و نوستالژی اضافه کنید ملودی آهنگ را. کم پیش می‌آید آهنگسازی، توانایی خلق یک ملودی جدید را داشته باشد. کاری که انوشیروان روحانی در سلطان قلبها انجام داده است. در سینمای ایران کم پیش آمده آنقدر آهنگساز توانایی داشته باشیم که بتواند ملودی بسازد که بشود با سوت و زیر لب دائم تداعی‌اش کرد. از آن طرف قدرت صدای خوانندگان ترانه، عارف و عهدیه را هم نمی‌شود نادیده گرفت. دومی آنقدر در فیلم‌های بی‌ارزش ترانه‌های بی‌ارزش‌تر خواند و صدایش را روی سکانس‌های واقعا مبتذل استفاده کردند که کم‌کم همه یادشان رفت خواننده برنامه «گل‌ها» بوده و چقدر گستره صدایش وسیع است. عارف هم که میان خوانندگان پاپ یک استثنا بود. جزو اولین‌هایی که در آوازش موسیقی غربی را با نوای ایرانی آمیخته کرد و ترکیب جدید آنقدر نو و دلنشین بود که خیلی زود طرفداران زیادی پیدا کرد.
محمد علی فردین سال ۱۳۴۷ وقتی در اوج شهرت و محبوبیت به عنوان یک بازیگر بود «سلطان قلبها» را نوشت و کارگردانی کرد. فیلمی که محبوبیتش را چند صد برابر کرد. سخت است قضاوت درباره اینکه خلوص فیلم فردین به شکل‌گیری و خاطره‌انگیز شدن ترانه سلطان قلبها بیشتر کمک کرد یا این موسیقی ماندگار فیلم است که قدر و منزلت قصه را بالاتر برده و این داستان ساده را بین همه مردم تبدیل به یک عاشقانه خانوادگی محبوب کرده است. انوشیروان روحانی، آهنگساز سلطان قلبها پیش از این فیلم هم برای آثار سینمایی متعددی کارهای خوب ساخته بود اما هیج‌کدام درخشش و ماندگاری سلطان قلبها را پیدا نکرده بودند. برای گفتن داستان این ترانه هیچ‌کس بهتر از خود انوشیروان روحانی نیست. شاید او بتواند به عنوان خالق اثر، رمز محبوبیت این قطعه را بین عام و خاص کشف کند. هرچند زمانی که از او خواستم در این‌باره برایمان حرف بزند تا حدی دستمان آمد که چطور یک قطعه موسیقی اینقدر خالصانه توانسته بی‌ادعا در فرهنگ عامه مردم نفوذ کند. قطعا بخشی از این محبوبیت از دل فروتنی و در عین حال شیفتگی و شور و شوق خالقش می‌آید که بعد از این همه سال هنوز هم با سلطان قلبها به وجد می‌آید.
روایت خالق سلطان قلبها
حالا داستان این ترانه و آهنگش را از زبان خالقش، انوشیروان روحانی، بخوانید. او در مصاحبه‌ای می‌گوید:
درباره این گفتید که چقدر این آهنگ در حافظه جمعی مردم ماندگار شده و خیلی از کسانی که از راه موسیقی در خیابان‌ها امرار معاش می‌کنند یکی از قطعاتی که حتما می‌نوازند «سلطان قلبها» است. فکر می‌کنم اولین دلیلش این باشد که این آهنگ از جان من نشات گرفته است و به قول معروف هر چه از دل برآید لاجرم بر دل نشیند. یادم می‌آید وقتی با آقای فردین داستان فیلم را مرور می‌کردیم کم‌کم آهنگش به ذهنم رسید. وقتی آهنگ را ساختم به نظرم رسید با صدای ایرج که خواننده بسیار موفقی هم بوده و هنوز هم هست و همیشه هم جای فردین در فیلم‌ها، آواز می‌خواند هماهنگی ندارد. تا آن زمان در همه فیلم‌ها ایرج به جای فردین آوازها را می‌خواند اما سر سلطان قلبها برای اولین‌بار تصمیم گرفتیم که خواننده را عوض کنیم. آقای فردین هم از روی اعتمادی که به کار من داشتند گفتند هر کاری می‌خواهی و به نظرت درست است بکن، من در اختیار شما هستم. حتی تهیه‌کننده را هم خودشان راضی کردند. البته آقای فردین اینقدر قشنگ این ترانه را اجرا می‌کرد که فرقی هم نداشت به جای ایرج، چه صدایی جایش بخواند اما قطعا صدای خواننده هم بی‌تاثیر نبود. آقای عارف خواننده خوش صدایی بود که هنوز هم این قطعه را در برنامه‌هایش اجرا می‌کند و مردم دوست دارند و همان موقع هم اجرایش در این قطعه خیلی مورد توجه قرار گرفت.
در مورد خود آهنگ سلطان قلبها باید بگویم که به هر حال ملودی‌سازی به اصطلاح ذوق و استعداد خاصی می‌خواهد و آهنگساز باید یک‌سری توانایی‌ها داشته باشد که ملودی بسازد که به دل مردم بنشیند. همان‌طور که گفتم ملودی‌اش باید از دل برمی‌آمد. این هم که می‌بینید هر کسی آکاردئون می‌زند این قطعه را اجرا می‌کند چون در خود فیلم هم چنین صحنه‌ای وجود داشت که دختر بچه با نوازنده‌هایی که آکاردئون و ویولن می‌زدند این قطعه را می‌خواند و به همین دلیل هم موسیقی روی این صحنه در ذهن مردم مانده و عادت شده که بچه‌ها در هر جایی آکاردئون می‌زنند سلطان قلبها هم یکی از آهنگ‌های اصلی‌شان باشد. من در ذهنم با ملودی این قطعه خیلی بازی کردم و ساختش یادم می‌آید چند ماهی طول کشید. این وسط باید اشاره کنم که نقش شاعر کار، «محمدعلی شیرازی» هم خیلی مهم بود. خب داستان فیلم را آقای فردین برای من تعریف کرده بود و من براساس همان داستان ملودی را ساختم و بعد محمدعلی شیرازی در حقیقت همه سناریوی فیلم را در ترانه‌اش پیاده کرد. برای همین وقتی مثلا بازیگر فیلمنامه می‌نویسد یا پشت فرمان است و رانندگی می‌کند ترانه‌های جداگانه‌ای روی همان ملودی که من ساخته بودم گفته شد که داستان فیلم را بازگو می‌کرد. خلاصه شعر و آهنگ را ضبط کردیم و بعد از روی ضبط ما، سکانس فیلمبرداری شد. یعنی در حقیقت اول آهنگ ساخته شد و روی ملودی شعر آمد و بعد از ضبط قطعه موسیقی، سکانس‌ها را با توجه به قطعات فیلمبرداری کردند. فقط می‌توانم بگویم که خوشحالم این قطعه هنوز هم جاودانه مانده است.
۳ ترانه از فیلم سلطان قلبها
بخش‌هایی از ترانه‌های مختلف محمدعلی شیرازی که روی ملودی انوشیروان روحانی برای این فیلم گفته بود را در پایان بخوانید.
1- توی دنیا/ هر کسی یه شکلی/ نون و درمیاره/ زندگی می‌چرخه/ غصه‌ای نداره/ تو دو روز هستی/غصه ننگ و عاره…
۲- سلطان قلبم کجایی،کجایی/ رفتی که بر من به شادی گشایی/ دروازه‌های بهشت طلایی/ اما صد افسوس/ رفتی و برد از کفم زندگانی/ عشق و امید مرا در جوانی/ دردم ندانی/ قربون میرم اون خدا را/ لطفش به هم می‌رسونه دلا رو/ حل می‌کنه رحم اون مشکلا رو/ شکرت خدایا/ گذشته دیگه گذشته،گذشته/ این فتنه‌ها بازی سرنوشته/ شکرت خدایا که حالا بهشته/ آشیونه ما…
۳- یه دل می‌گه برم برم/ یه دلم می‌گه نرم نرم/ طاقت نداره دلم دلم/ بی تو چه کنم/ پیش عشق ای زیبا، زیبا/ خیلی کوچیکه دنیا، دنیا/ با یاد توام هرجا، هرجا/ ترکت نکنم/ سلطان قلبم تو هستی، تو هستی/ دروازه‌های دلم را شکستی/ پیمان یاری به قلبم تو بستی/ با من پیوستی…
منبع: ۷ فاز- سال ۱۳۹۳
