رمز مهر در اشعار حافظ

حافظ بی‌شک یکی از نوادر جهان است که تاکیدهای مکرری بر مهر و محبت داشته و کوشش کرده است تا انسان را از خشم‌اندیشی و قهر دور نگاه بدارد. بر سر آرامگاه خواجه، سنگی نصب گردیده که با این شعر شروع می‌شود و شرح مختصری در باره خواجه مهرگستر جهان آراست:

اینکه اشعار حافظ را رندانه خوانده‌اند بی شک به تفکراتی برمی‌گردد که در لابلای اشعار او  آشکارا از آنها سخن می‌گوید: «با خرابات نشینان ز کرامات ملاف». خود را خرابات‌نشین می‌داند تا لاف قدرت مطلق قدرتمداران را عیان کند. خواجه، هر نوع قدرتی را خلاف صفا و راستی می‌بیند و آن را نابودکننده بنیان اجتماع می‌داند.

این مهر و محبت و صفا هست که گشاینده است و در نقطه مقابل، قدرت، خواه فردی یا جمعی قرار می‌گیرد.

در مهر و محبت و راستی، تله‌گذاری و دامگذاری برای تسلط بر دیگری وجود ندارد. هر انسان با نگاهی برابر به دیگری وارد پیوندی انسانی و همخوان می‌گردد در حالی که ناهمخوانی روحی و ذهنی با عیب‌جویی و بزرگ کردن عیب‌ها، شالوده نفاق و تفرقه را پی‌ریزی می‌کنند.

افراد عیب‌گیر همیشه خالی از مهر و محبت هستند و قادر نیستند با عیب‌جویی در سطح اجتماع مشکلات فرهنگی را حل کنند. هدف‌های پنهان و فردی آنان اینست که هدف آشکار را بهانه خود می‌کنند و جاده تسلط و قدرت را برای امیال خویش صاف می‌سازند. افراد عیب‌گیر توانایی ایفای نقش‌های متفاوت را دارند و در هر نقشی که باشند می‌توانند زیرکانه بازی کنند و به سود خویش امتیازگیری کنند.

اما مهر و محبت مفهومی جنسی و یا فردی و خانوادگی ندارد بلکه شالوده روابط اجتماعی بر مبنای مهر و محبت باید باشد. این احساس مهر و محبت است که رابطه مستقیم با فطرت درونی انسان‌ها دارد و به راستی می‌تواند ستون‌های استواری برای حفظ جامعه محسوب گردند.

در ادبیات کهن پارسی، داستان‌هایی نقل گردیده که ازدواج بین دو نفر از دو دین متفاوت و یا از دو اقلیم متفاوت را هم روا داشته‌اند. اینها تاکیدی بر اهمیت عشق و مهر و محبت است که دو گونه متضاد را در کنار هم می‌نشاند.

عشق و مهر و محبت تنها معنای جنسی یا شهوانی ندارد بلکه این تعبیر و تفسیر غلطی بوده است که طی قرون متمادی بر آن چسبانده‌اند.

هر گاه ما بتوانیم با دیده‌ای برابر و همبستگی تام و تمام و بدون عیب‌گیری با دیگران روابطی انسانی داشته باشیم به یقین خواهیم توانست درو کنیم آن دانه محبتی را که می‌کاریم. خواجه شیرین سخن شیرازی چنین می‌گوید:

خواجه حافظ شیرازی معتقد بوده که انسان زمانی می‌تواند به کمال برسد که تمام وجودش لبریز از آن موضوع باشد و چون انسان نمی‌تواند لبریز از یک موضوع خاص گردد لذا نقش آن را بازی می‌کند و به همین خاطر هم بارها تاکید کرده که نقاب را از روی خود برداریم. پنهان شدن با ریا و تزویر و تسلط و عیب‌گیری، مرتبط است اما عیان و آشکار بودن است که با راستی و مهر و محبت رابطه دارد. انسان موجودی است که با کردار و اندیشه و احساسش دیگران را به خود جلب می‌کند و این خود بودن است که اهمیت بسیار والایی در رسیدن به کمال و فضیلت دارد.