بادبان– نعیم نوربخش– در آوریل سال ۲۰۱۹ عمران‌خان، نخست‌وزیر وقت پاکستان برای نخستین بار به ایران آمد. او در مصاحبه مطبوعاتی مشترک با حسن روحانی، رییس‌جمهوری ایران در ابتدای سخنانش گفت که اگر بریتانیا در قرون پیشین شبه‌جزیره هندوستان را به مستعمره خود تبدیل نکرده بود، اکنون ما نیازی به مترجم نداشتیم و می‌توانستیم به طور مستقیم با زبان فارسی با یکدیگر گفت‌وگو کنیم چرا که این زبان برای مدت ۶۰۰ سال در هند زبان رسمی قلمداد می‌شد.
گفته‌های عمران خان دور از واقعیت نبود. طی قرون نهم تا نوزدهم پس از میلاد، زبان فارسی در گستره جغرافیایی وسیعی متجاوز از ایران یعنی از بالکان تا چین و از سیبری تا هند، به عنوان نخستین زبان یادگیری علم و ادب شناخته می‌شد. در این مناطق اگر حتی مردم در امور روزمره از زبان فارسی استفاده نمی‌کردند، برای آموزش و یادگیری، فارسی را گزینه نخست خود می‌دیدند. این مناطق را در اصطلاح دنیای ایرانی می‌نامند. برخی از مناطق مانند هندوستان در تولید آثار ادبی گاهی حتی از خود ایرانیان سبقت می‌گرفتند.
گسترش زبان فارسی تحت تأثیر غلبه نظامی ایران بر این مناطق نبود بلکه تاریخ و فرهنگ مشترک مردمان مقیم این مناطق بود که این زبان را به عنوان نگهبان این میراث برگزیده بود. زبان فارسی حتی توسط مردمان ترک، پشتون، سیک و بنگالی که ما امروز آنها را ایرانی نمی‌دانیم، ترویج می‌شد. زبان فارسی به دین و فرهنگ خاصی تعلق نداشت بلکه ابزاری برای برقراری روابط میان بافت متنوع جمعیتی بدون محوریت منطقه جغرافیایی خاصی بود.
کتاب «ساخت مدرنیته پارسی‌مآب: زبان و تاریخ ادبی میان ایران و هند» نوشته اسکندر جباری، به بررسی آنچه می‌پردازد که میراث ادبی زبان فارسی طی قرون نوزدهم و بیستم میلادی در ایران و جنوب آسیا نامیده می‌شود. یعنی دورانی که شاهد برآمدن گرایش‌های ملی‌گرایانه در این مناطق و تشکیل دولت-ملت‌های جدا افتاده در دنیای ایرانی بوده است.
درباره نویسنده
اسکندر جباری مدرک دکترای تخصصی خود در رشته ادبیات تطبیقی را سال ۲۰۱۷ از دانشگاه کالیفرنیا دریافت کرد. او استادیار رشته زبان و ادبیان فارسی در مرکز خانواده فرزانه در دانشگاه اوکلاهما و عضو مرکز مطالعات آسیا و خاورمیانه در دانشگاه مینسوتا می‌باشد. حوزه تخصصی مطالعات او بررسی زبان در قلمرو جغرافیایی تحت نفوذ زبان فارسی یعنی بخش بزرگی از اوراسیاست. کتاب «ساخت مدرنیته پارسی‌مآب: زبان و تاریخ ادبی میان ایران و هند» نخستین اثر تألیفی این محقق است که در سال ۲۰۲۳ میلادی توسط انتشارات دانشگاه کمبریج به چاپ رسیده است.
