بادبان– نعیم نوربخش– رسانه ابزاری است که از یک سو به سیاست‌مداران، احزاب و حکومت‌ها قدرت می‌دهد تا با شکل دادن به افکار عمومی، حمایت جامعه را برای اهداف راهبردی خود جلب کنند و از سوی دیگر به بسط نفوذ خود در جامعه جهانی بپردازند. قدرت رسانه در هیچ کجای جهان به اندازه خاورمیانه به چشم نمی‌آید و در هیچ کشوری از این منطقه نیز به اندازه ایران، هیئت حاکمه بر اهمیت نقش آن وقوف نیافته است.
پیش از وقوع انقلاب اسلامی در ایران، رادیو و تلویزیون نهادی مستقل بود که هیأتی از نمایندگان قوای سه‌گانه بر آن نظارت می‌کردند. اما در تصویب قانون اساسی نظام جمهوری اسلامی ایران، پیش‌بینی شد که انحصار تولید و پخش برنامه‌های رادیویی و تلویزیونی به واسطه سازمان صداوسیمای ایران به حکومت داده شده و اداره آن نیز در اختیار نهاد رهبری گذاشته شود. به این ترتیب رسانه به نهادی حیاتی برای جهت دادن به مسیر حرکت نظام نوپای جمهوری اسلامی و ترویج ایدئولوژی آن تبدیل شد.
با این مقدمه قصد داریم به معرفی کتابی بپردازیم که به تازگی توسط انتشارات بلومزبری و به قلم «امیلی ال. بلوت» در بریتانیا چاپ و منتشر شده است. این کتاب عنوانی طولانی دارد که به خوبی محتوای آن را معرفی می‌کند: «رسانه و قدرت در ایران مدرن: تبلیغات عمومی، ایدئولوژی و حکومت». آغازگر این کتاب نقل قولی از رییس‌جمهوری اصلاح‌طلب ایران، سید محمد خاتمی است: “فناوری اطلاعات در اشکال پیچیده و معاصر خود یکی از برترین دستاوردهای فرهنگ مدرن است که از سیطره بر جریان اطلاعات برای تحکیم سلطه خود بر جهان بهره می‌گیرد.”
معرفی محتوای کتاب
کتاب رسانه و قدرت در ایران مدرن به سه بخش تقسیم می‌شود. بخش نخست مشتمل بر دو فصل به موضوع شکل‌گیری نظام تبلیغات انبوه در سلسله پهلوی می‌پردازد. عنوان فصل نخست «تولد انحصار در تبلیغات عمومی» و عنوان فصل دوم «تبلیغات عمومی در دوره انقلاب» می‌باشد. در بخش دوم کتاب مسأله بحران تلویزیون‌های ماهواره‌ای مورد بررسی قرار می‌گیرد. این بخش نیز سه فصل از کتاب را به خود اختصاص می‌دهد که به ترتیب دارای عناوین «مقدمه‌ای بر بحران»، «بحران تلویزیون ماهواره‌ای» و «پخش مستقیم ماهواره‌ای، نمادگرایی و سیاست فرهنگی» می‌باشد. بخش سوم و نهایی کتاب نیز معطوف جنگ نرم و سیاست اینترنت در ایران شده است. این بخش چهار فصل دارد. عنوان فصل نخست «ورود به اینترنت»، فصل دوم «بحران انتخابات سال ۲۰۰۹»، فصل سوم «پس از بحران: جنگ نرم و فتنه ۸۸» و فصل چهارم «اینترنت ملی» است. در مجموع این کتاب نه فصل دارد و با یک نتیجه‌گیری به پایان می‌رسد.
درباره نویسنده
امیلی ال. بلوت محقق و تاریخ‌نگار حوزه رسانه است. او از اعضای مرکز تمدن یهود در دانشگاه جورج تاون، استاد مدعو در دانشگاه رایشمن اسراییل و پژوهشگر موسسه ضدتروریسم ICT می‌باشد. او مدرک فوق‌لیسانس خود را در رشته مطالعات امنیت از دانشگاه دفاع ملی و دکترای تخصصی‌اش را در تاریخ و مطالعات ایران از دانشگاه سنت اندروز دریافت کرده است. کتاب رسانه و قدرت در ایران مدرن تنها کتابی است که توسط وی نگارش یافته است اما وی مقالات زیادی درباره تاریخ انقلاب اسلامی ایران و تحلیل اوضاع سیاسی ایران پس از انقلاب در نشریات آکادمیک به چاپ رسانده است. او سال‌های زیادی را صرف همکاری با نهادهای نظامی و امنیتی مانند پنتاگون و ناتو کرده است و سابقه همکاری با شورای ملی ایرانی آمریکایی نایاک را نیز در کارنامه دارد.
کتاب درباره ایران چه می‌گوید؟
کتاب رسانه و قدرت در ایران مدرن با بررسی هشتاد سال مواجهه دو حکومت متفاوت در تاریخ ایران معاصر با پدیده رسانه و ارتباطات، می‌خواهد دریابد که این دو رویکرد چگونه خواسته‌اند که همزمان با وفق دادن خود با چشم‌انداز به سرعت در حال تحول جهان رسانه، از این ابزار به منظور حفاظت و ترویج هژمونی ایدئولوژیک خود بهره‌برداری کنند. یک رویکرد برخوردی منفعلانه و قهرآمیز بوده است مانند ممنوعیت استفاده از تجهیزات ماهواره‌ای که هدفش ضمن حمایت از آموزه‌های اخلاق اسلامی، حفظ انحصار تلویزیون دولتی و بازگرداندن مخاطبان از دست رفته بوده است. رویکرد دیگر ایجاد دسترسی گزینشی و مدیریت شده به رسانه‌های خارجی است که نمونه بارز آن نیز دسترسی به اینترنت در جریان اعتراضات سال ۸۸ می‌باشد که هدفش کاستن از انتشار تصاویر اعتراضات خیابانی و در نتیجه مقابله با مشروعیت‌زدایی از حکومت بوده است.
در کنار دو رویکرد یادشده کتاب از نگاه سومی ذکر می‌کند که چهره بارز آن سید محمد خاتمی، رییس‌جمهوری اصلاح‌طلب ایران است. این رویکرد مایل به خصوصی‌سازی رسانه‌های عمومی در ایران است. خاتمی معتقد بود که سپردن مسئولیت ساخت فیلم و محتوای تلویزیونی به هنرمندان و بازرگانان به غنی شدن بخش فرهنگ کشور می‌انجامد و ایدئولوژی حکومت را نزد افکار عمومی داخلی و خارجی مشروع و توانمند نشان می‌دهد. مجلس وقت در این راستا طرح خصوصی‌سازی صداوسیما را مطرح کرد که البته بی‌نتیجه ماند.
کتاب به بررسی تحول در دیدگاه ناسیونالیستی حکومت در دوره پهلوی به گفتمان مقاومت و تعلق به امت اسلامی پس از انقلاب نیز می‌پردازد. آرمان مشترک در هر دو نگاه معرفی تصویری از ایران بوده است که طبق آن مردم ایران فارغ از مداخلات جهان خارج، سرنوشت و تقدیر کشور را خودشان به دست می‌گیرند. از نگاه کتاب اعتراضات عمومی سال ۸۸ نیز واجد خصایص ملی‌گرایانه بوده است و حکومت نیز به نوبه خود برای مقابله با اعتراضات، شعارهای ملی‌گرایانه سر داده است تا حمایت افکار عمومی از نظام جمهوری اسلامی را به دست بیاورد.
نویسنده اتفاقات سال ۸۸ را انگیزه مهمی برای اجرای طرح اینترنت ملی در ایران می‌داند. اگرچه حکومت قادر است با بستن گذرگاه‌های اطلاعاتی، دسترسی به اینترنت را در ایران محدود کند اما تمایل دارد به جای این کار، به واسطه توسعه شبکه ملی اطلاعات دیواری حفاظتی به دور شبکه اینترنت ایران بکشد تا ضمن مقابله با حملات سایبری، به عنوان فیلتری در برابر جریان ورود داده‌های نامطلوب از جهان غرب عمل کند. به این ترتیب حکومت قادر می‌شود که بدون ضربه زدن به اقتصاد، با ترویج دیدگاه مخالفان در داخل برخورد کند.
