بادبان – نعیم نوربخش – وقتی صحبت از نقش ادبیات ایران در آثار ادبی فرانسه می‌شود نخستین چیزی که در ذهن همه خطور می‌کند اثر نامدار مونتسکیو یا همان رمان «نامه‌های پارسی» است. این اثر در سال ۱۷۲۱ میلادی یعنی اوایل سده هجدهم به نگارش درآمده است. اما اوج توجه به ایران و سرزمین پارس در ادبیات فرانسه را می‌توان در سده نوزدهم مشاهده کرد. میان سال‌های ۱۸۳۰ تا ۱۹۰۰ پارسی‌گرایانی مانند «ژول مول» همت خود را صرف معرفی ادبیات غنی فارسی به مخاطبان فرانسوی کردند. در این ترجمه‌ها می‌توان میل به تجربه و ابداع را میان شاعران فرانسوی، از فریاد پایان‌ناپذیر ویکتور هوگو برای یک جنبش فرافرهنگی رمانتیک گرفته تا اشعار پارناسی که به تقلید از غزلیات و رباعیات فارسی سروده شدند مشاهده کرد.
در این دوران اکتشافات باستانی و اسطوره نژاد آریایی نگاه فرانسویان به امپراتوری هخامنشی پارس را متحول کرد. فرانسه به طور سنتی خود را میراث‌دار فرهنگ یونانی-رومی می‌دانسته که لازمه آن دشمن شمردن پارسیان است. از این روست که «ادوارد سعید»، نمایش‌نامه پارسیان نوشته «آشیل» را از نخستین نمونه‌های اورینتالیسم (خاورگرایی) به شمار می‌آورد. اما در پی رنسانس اورینتالیستی قرن نوزدهم، پارسیان باستان به عنوان تمدنی برتر نگریسته نگریسته می‌شوند و حتی نیاکان اروپاییان مدرن قلمداد می‌شوند. طی قرن نوزدهم با بهبود مسیرهای ارتباطی میان ایران و اروپای شرقی، روابط دیپلماتیک فرانسه با ایران نیز رونق می‌گیرد و فرانسویان زیادی به ایران سفر می‌کنند که سفرنامه‌های متعددی از خود برجا می‌گذارند. از این رهگذر تبادل فرهنگی و ادبی دوطرفه‌ای میان اندیشمندان ایرانی و فرانسوی شکل می‌گیرد که به حوزه تئاتر و نمایش نیز گسترش می‌یابد.
کتاب «ایران و اورینتالیسم فرانسوی: پارس در فرهنگ ادبی فرانسه قرن نوزدهم» به قلم «جولیا کاترینا هارتلی» سال ۲۰۲۳ توسط نشر I.B. TAURIS از زیرمجموعه‌های انتشارات بلومزبری به چاپ رسیده است. هارتلی در این کتاب با مطالعه روی حوزه‌های گسترده‌ای از پهنه ادبی فرانسه در قرن نوزدهم (سال‌های ۱۸۲۹ تا ۱۹۱۲ میلادی) مشتمل بر شعر، تاریخ‌نگاری، داستان‌نویسی، سفرنامه‌نامه‌نویسی، تئاترهای عروسکی، باله و اپرا تلاش کرده است تا جایگاه یکتا و ویژه ایران را در تخیل ادبی فرانسویان به تصویر بکشد. از سروده‌های خاورگرایانه ویکترور هوگو گرفته تا آثار آنا دونوآی و از ارجاع راهبردی به شعر فارسی در آثار تئوفیل گوتیه گرفته تا بازنویسی کامل اثر حماسی ادب فارسی توسط دخترش جودیت گوتیه، فرهنگ و تاریخ ایران‌زمین چشمه‌ای جاودان برای الهام بخشیدن به نسل‌ها و جنبش‌های هنری متعدد در فرانسه بوده است.
کتاب پس از مقدمه در چهار فصل نگاشته شده است و در پی آن نتیجه‌گیری ارائه می‌شود. فصل نخست کتاب به حوزه شعر می‌پردازد. فصل دوم تاریخ‌نگاری و داستان‌نویسی تاریخی را مورد بررسی قرار می‌دهد. فصل بحث سفرنامه‌ها مطرح می‌شود و در فصل چهارم نیز موضوع هنرهای نمایشی شامل تئاتر، اپرا، باله و خیمه‌شب‌بازی مورد بحث قرار می‌گیرد. در مجموع کتاب دو نگاه متفاوت به شرق در فرانسه را مورد بررسی و مقایسه قرار می‌دهد. ایران در آثار ادبای فرانسوی از طرفی کشوری بیگانه و شرقی و از طرفی یک کشور خودی و اجدادی قلمداد می‌شود که فرهنگ آن جایگاهی بالاتر از سایر کشورهای اسلامی دارد. این نگاه گاهی نویسندگان فرانسوی را بر آن می‌داشت تا به نقد دیدگاه برتری‌پنداری نژاد اروپایی بپردازند. در مقابل نویسندگان هوادار گفتمان نژادپرستانه نیز ایران را کشوری اروپایی‌مانند مجسم می‌کردند. کتاب «ایران و اورینتالیسم فرانسوی» را باید نخستین و مهم‌ترین مطالعه وسیع در موضوع یادشده به حساب آورد.
