بیشتر ما گمان می‌کنیم که نخستین راه‌آهن ایران در زمان رضاخان ساخته شده است. ولی این موضوع صحت ندارد و سال‌ها قبل از این که رضاشاه، خط ریلی راه‌آهن ایران را از شمال به جنوب بکشد، اولین ریل راه‌آهن ایران بین بندرانزلی و پیربازار ساخته شده بود. خطی که ۱۲ کیلومتر آن تا اواسط دوره پهلوی اول فعال بود و بعد‌ها هم در همین دوره جمع‌آوری شد.
نکته بسیار جالب توجه این است که لوکوموتیو این خط نیز همچنان باقی است. این لوکوموتیو در سازمان بنادر بندرانزلی قرار دارد و تاریخ ۱۸۴۸ را بر خود دارد که سند تاریخی بسیار مهمی محسوب می‌شود، زیرا فعالیت باقی لوکوموتیو‌ها در ایران به سال ۱۸۸۲ میلادی برمی‌گردد که مربوط به خط تراموایی میان تهران و شاه عبدالعظیم به طول ۸۷۰۰ متر می‌باشد.
انتخاب گیلان در آن زمان هم برای کشیدن نخستین ریل راه آهن گزینه بیراهی نبوده است زیرا در زمان قاجار، گیلان از مهم‌ترین مراکز تجاری ایران محسوب می‌شده و در مسیر مبادلات تجارت شمال به اروپا هم به «دروازه اروپا» معروف بوده است. به ویژه اینکه روابط بازرگانی ایران و روسیه در عصر قاجار گسترش پیدا کرده بود برای همین ایجاد خط راه آهن رشت – پیربازار ضرورت بسیار داشت. از طرفی در بندر پیربازار انبار‌های بزرگی برای نگهداری و ترخیص کالا‌هایی بود که از روسیه وارد می‌شد؛ بنابراین این راه آهن به واردات و صادرات ایران و روسیه از راه زمینی سرعت بخشید.
کمپانی روسی خوشتاریا، راه‌آهن رشت – پیربازار را در سال ۱۲۷۶ خورشیدی معادل ۱۹۰۷ میلادی دایر کرد و به این ترتیب رشت به انزلی مرتبط شد. قبل از احداث راه آهن نیز تردد از رشت به انزلی سخت بود. انتقال کالا‌ها هم توسط قایق‌های باری و رودخانه انجام می‌شد که به جز سخت بودن مقرون به‌صرفه نبود و زمانبر هم بود. در ابتدای خیابان سعدی، ایستگاه راه‌آهن رشت – پیربازار بود که از امتداد خیابان سعدی عبور می‌کرد. راه آهن نیز از بغل پل بوسار به سمت خمسه‌بازار می‌رفت. از آن‌جا به پیله‌ملا، کماکل، لیلکی رچان، تخت‌پل، فخب، درازراشی، رجب‌آباد و پیربازار نیز عبور می‌کرد. همین مسیر را نیز خط ماشین می‌گفتند.
لوکوموتیو بین بندر انزلی و پیربازار رشت میراث صنعتی بسیار مهمی محسوب می‌شود زیرا نخستین و قدیمی‌ترین راه آهن ایران است؛ شاهان قاجار نیز به اروپا بسیار زیاد سفر می‌کردند و برای همین با دیدن ریل راه آهن تمایل به استفاده از آن و ساخت ریل در ایران نشان دادند. در واقع احداث راه‌آهن از طرح‌هایی بود که ناصرالدین‌شاه بعد سفرش به اروپا به آن علاقه‌مند شد و تلاش کرد که آن را در ایران اجرا کند.
🔥 ممکن است این مطلب نیز برای شما جالب باشد: 👈آبراهه خشایارشا، یک شاهکار مهندسی
همچنین احداث این راه‌آهن سبب رونق برخی محله‌های رشت مانند محله باقرآباد شد. در گذشته این محله راسته سازندگان کالسکه و گاری بود. گفته می‌شود راننده ترن هم شخصی به نام علی بهرام پور بود که یک پایش مشکل داشت و می‌لنگید.
در مجله «فلاحت» حسن مشرف نفیسی (مشرف الدوله) نیز برای نخستین بار درباره این راه آهن نوشت. او در این مجله به قیمت بلیت این قطار که یک قِران بوده و اینکه عده مسافرین ترن از ۱۰۰ نفر تجاوز نمی‌کرد اشاره کرده است. سیل به راه آهن بندر انزلی – پیربازار رشت بسیار آسیب زده و بعد‌ها هم کارشکنی‌هایی بسیاری سبب برچیده شدن آن شد. به همین دلیل فعالیت این راه‌آهن نیز به بیش از ۹ سال نرسید.
منبع : تاریخ ما
