بادبان: در ایران قدیم وظیفه نواختن موسیقی و نوازندگی، چه در زمان رزم و چه در زمان بزم بر عهده گروهی از نوازندگان بوده که مجهز به برخی آلات موسیقی مانند نقاره، کرنا و سرنا بودند. برجسته‌ترین رسم نقاره‌زنی که هنوز پابرجاست مربوط به نقاره‌خانه حرم امام رضا(ع) است که بیش از چهار سده قدمت دارد. اما مدرن شدن نوازندگی در ایران با شکل و شمایل غربی آن به دوره فتحعلی‌شاه قاجار بازمی‌گردد. در پی توافق نظامی میان فتحعلی‌شاه قاجار و حکومت ناپلئون بناپارت در فرانسه، هیئتی نظامی از این کشور وارد ایران می‌شود که یک دسته موزیک نظامی نیز به همراه می‌آورند. گفته می‌شود در این دوران سفیرکبیر روسیه نیز دسته‌ای ۳۰ نفره از نوازندگان را با خود به تبریز و سپس دربار فتحعلی‌شاه می‌آورد تا برگزاری کنسرت اسباب سرگرمی شاه باشد. اما دسته‌های موزیک نظامی به سبک اروپایی در زمان ناصرالدین‌شاه قاجار در ایران تشکیل می‌شوند و جایگزن نقاره‌چی‌ها می‌شوند.
⚟ مـوسیـقی ⚞
آموزش آکادمیک موسیقی
آموزش آکادمیک موسیقی نیز پس از تأسیس دارالفنون با راه‌اندازی رشته موسیقی نظامی و استخدام یک معلم فرانسوی به نام «آلفرد ژان باتیست لومر» نظم و ترتیب می‌یابد. خط جدید موسیقی یا همان نُت از این زمان به ایرانیان معرفی شد. در سال ۱۲۹۷ خورشیدی بخش موسیقی دارالفنون توسط سرتیپ غلامرضا مین‌باشیان به مدرسه تخصصی موسیقی نظامی تبدیل شد. مین‌باشیان در فرانسه و روسیه تحصیلات موسیقی را گذرانده بود. او نخستین کتاب تئوری موسیقی را نیز به زبان فارسی نوشت و به چاپ سپرد. این آغاز آمیختگی موسیقی محض سنتی ایران با موسیقی غربی بود.
ضبط موسیقی برای نخستین بار
فنوگراف یا دستگاه ضبط صوت نخستین بار در سال ۱۸۷۷ میلادی توسط توماس ادیسون اختراع شد. در زمان ناصرالدین‌شاه فنوگراف در ایران وجود داشته است اما طی سفر سوم این شاه قاجار به اروپا در سال ۱۸۸۹ در یک ضیافت نوع جدیدی از آن به او معرفی شد. در دوران مظفرالدین‌شاه قاجار فنوگراف‌های بیشتری وارد ایران شد و چندین آواز و قطعه موسیقی نواخته‌شده توسط هنرمندان ایرانی ضبط شد. از جمله این هنرمندان به می‌توان به محمدصادق خان سرورالملک (رئیس گروه نوازندگان ناصرالدین‌شاه)، میرزا حبیب سماع‌حضور (نوازنده سنتور)، آقاحسینعلی (نوازنده تار)، نایب اسدالله (نوازنده نی اصفهانی) و حسن‌خان (مدیر دسته موسیقی) اشاره کرد. آثار این هنرمندان از سال ۱۲۸۴ خورشیدی به بعد توسط کمپانی‌های اروپایی مانند گرامافون، سان‌رکورد و مونارک رکورد ضبط شدند.
نخستین کنسرت نوازندگان ایرانی
نخستین کنسرت نوازندگان ایرانی توسط گروهی به سرکردگی آقا حسینعلی (نوازنده تار) و با همراهی میرزا اسدالله خان اتابکی (نوازنده تار و سنتور)، سید احمدخان سارنگ (خواننده)، باقرخان (نوازنده کمانچه) و باقر ضرب‌گیر در پاریس و سپس در استانبول برگزار شد. کنسرت دیگری توسط درویش خان با همراهی طاهرزاده، قلی‌خان و آقا حسین (خواننده)، اکبرخان (نوازنده نی)، باقرخان (نوانزده کمانچه) و حبیب‌الله خان (نوازنده پیانو) در لندن برگزار شد. اولین کنسرت در داخل خاک ایران را نیز انجمن اخوت با تشویق علی‌خان قاجار (ظهیرالدوله) برپا کرد. گویا نخستین کنسرت ایران در فضای باز نیز پس از غلبه مشروطه‌خواهان بر محمدعلی‌شاه قاجار در محل پارک امین‌الدوله (در نزدیکی دروازه دولت) توسط عارف قزوینی روی صحنه رفت.
نخستین محل برگزاری کنسرت در ایران
از آنجا که سالن مخصوصی برای کنسرت در ایران وجود نداشت نخستین اجراهای زنده در کافه‌ها برگزار می‌شدند. کافه‌ها و سینماهای لاله‌زار پیشگام برگزاری کنسرت بودند. سال ۱۲۸۸ خورشیدی کنسرتی در سینما فاروس لاله‌زار برگزار شد. نخستین کنسرت تک‌نووازی پیانو نیز در پاییز ۱۲۹۸ خورشیدی توسط لوپیشنوف در محل سینما پالاس گراندهتل اجرا شد. نخستین کنسرت با آوازخوانی یک خواننده زن نیز به اجرای قمر با همراهی مرتضی‌خان نی‌داود در سال ۱۳۰۳ خورشیدی در سالن گراندهتل بازمی‌گردد. آخرین کنسرت برای عموم مردم در دوره قاجار نیز در تیرماه سال ۱۳۰۴ خورشیدی به سرپرستی علی‌نقی وزیری با همراهی مادام پری آقابایف در خیابان ادیب (ارباب‌جمشید) برگزار شد.
منبع: فصلنامه پژوهش‌های علوم تاریخی، تابستان ۱۴۰۱
