توضیح سردبیر: آنچه اکنون می‌خوانید بازنشر گفت‌وگوی من با مردی است که پیش از انقلاب وارد فعالیت‌های سیاسی شد و تا زمان مرگ هم به اندیشه‌های خود پایبند ماند. مصاحبه‌ای که تابستان ۱۳۹۴ و بهانه هفته «دفاع مقدس» انجام شد و سال ۹۵ زمانی که سردبیر هفته‌نامه «تدبیر تازه» بودم با عکسی از محمد مهیمنی بر جلد شماره ۲۱ آن نقش بست. حالا به بهانه درگذشت حسین زمان این خواننده خوش‌نام، آن مصاحبه بدون تاریخ انقضا را منتشر می‌کنیم.
در سال های دفاع مقدس قشرهای مختلف جامعه برای حراست از میهن در برابر دشمن متجاوز به جبهه‌ها رفتند و حماسه ایثار آفریدند. در این بین هنرمندان ایرانی نیز پا به پای دیگر اقشار جامعه به مجاهدت پرداختند و در دو سوی جبهه، هم با استفاده از ابزار هنرشان و هم با حضور پر رنگشان در قامت یک رزمنده به دفاع از میهن پرداختند.
حسین زمان از آن چهره‌هایی است که در هشت سال دفاع مقدس به عنوان رزمنده در مناطق عملیاتی شرکت کرد و سالیان بعد نیز به جرگه هنرمندان مطرح عرصه موسیقی پیوست.این گفت‌وگو را از دست ندهید.
شاید خیلی‌ها ندانند شما با آغاز جنگ، تحصیل در خارج از کشور را رها کردید و برای حضور در جبهه‌ها به کشور بازگشتید. با توجه به این که تعدادی از دوستان نزدیکتان نیز در جبهه‌ها شهید شدند می‌خواهم کمی در این باره برای ما بگویید.
من فعالیت‌های انقلابی را از حدود پانزده سالگی و زمانی که در دبیرستان تحصیل می‌کردم شروع کردم و بعد از ورود به دانشگاه در سال ۵۶ به دلیل فعالیت‌های سیاسی توسط ساواک دستگیر و از دانشگاه اخراج شدم . بعد از آن برای ادامه تحصیل راهی کشور آمریکا شدم و پس از گذراندن چند ترم دانشگاهی برای حضور در جبهه و دفاع از کشورم تحصیل در آنجا را رها کردم و به ایران بازگشتم . طی هشت سال جنگ تحمیلی در جبهه‌ها حضور داشتم و افتخار می‌کنم زمانی که کشورم به کمکم نیاز داشت به عنوان یک رزمنده حاضر بودم . متاسفانه تعداد زیادی از جوانان فهیم و شجاع این مرزوبوم به شهادت رسیدند و تنهای‌مان گذاشتند و از این میان من نیز دوستان خوبی را از دست دادم . البته آنها سعادت دنیا و آخرت نصیبشان شد و خداوند خیلی دوستشان داشت که زود به نزد خود فراخواند.
می‌خواهم نگاهی کلی به موسیقی در دوران دفاع مقدس بیندازیم و از این منظر به آن بپردازیم که با توجه به این که تاریخ نشان داده در همه دنیا در دوران جنگ رابطه دو سویه‌ای بین ابزار موسیقی و فرهنگ دفاع و جنگ با متجاوز وجود دارد آیا توانسته‌ایم یک سبک یا گونه جدیدی از موسیقی را در این عرصه پدید بیاوریم ؟
متاسفانه نه در ابتدای انقلاب و نه در ادامه آن تاکنون موسیقی به عنوان یک هنر ارزشمند و متعالی، توسط مسئولین در نظر گرفته نشده است. به همین دلیل طی دوره جنگ تحمیلی و بعد از آن مشکل اصلی، فقدان یک جایگاه مناسب و در شأن هنر موسیقی بوده و کاملا مشخص است که در چنین شرایطی وجود یک ژانر تعریف شده غیر ممکن بوده و هست. از طرف دیگر شاید مهمترین لطمه‌ای که به موسیقی کشورمان در آن سال‌ها خورد، رفتارهای نامناسب برخی انقلابیون با هنرمندان و استادان باسابقه موسیقی و البته فضای سنگین آن زمان بود. افرادی که در باطن هیچ اعتقادی به موسیقی نداشته و ندارند. همان تفکری که نوازنده را پشت گلدان مخفی می‌کند تا مبادا با دیدن ساز روی صفحه تلویزیون اتفاق بدی بیفتد یا همان تفکری که مانع از اجرای زنده موسیقی می‌شود. به هر حال با توجه به محدودیت‌های عدیده‌ای که برای موسیقی وجود داشت و در نتیجه فقدان آزادی عمل برای موسیقیدانان کشور اکثر تولیدات زمان جنگ محدود شده بود به سرودهایی در قالب‌های موسیقایی یکسان و شبیه به هم و البته اجرا شده توسط چند نفر خواننده انگشت‌شمار صدا و سیما. البته آثار فاخر و ارزشمندی نیز تولید شدند که بیشتر به همت هنرمندان بزرگی همچون محمد رضا شجریان و شهرام ناظری به اجرا در آمدند ولی حتی این آثار نیز با حمایت و پشتیبانی جدی مسئولین فرهنگی وهنری روبرو نشدند و اگر همت هنرمندان دلسوزی همچون آنان نبود کارها خلاصه می‌شد به همان سرودهای معدود و یکنواخت تولید صدا و سیما. هر چند جامعه موسیقی کشور این موضوع را فراموش نکرده و در این راستا همچنان به فعالیت می‌پردازد و آثار فاخری نیز دراین زمینه تولید شده است .
فکر می‌کنم موسیقی در آن دوران بیشتر کارکرد پشت جبهه‌ای داشت و در مناطق جنگی و جبهه‌ها بیشتر مداحی‌ها بر موسیقی غالب بودند. نظر شما چیست؟
همان طور که گفتم موسیقی و هنرمندانش در آن دوره مهجور بودند. الآن هم شاید به لحاظ کمی، رشد کرده باشد ولی به خاطر محدودیت‌ها موسیقی نتوانسته رشد کیفی بسزایی داشته باشد. در آن دوره کارهایی در قالب سرود تولید می‌شد که عمدتا این کارها توسط تعدادی خواننده معلوم اجرا می‌شد. سرودهای آن دوره بیشتر با انگیزه تبلیغاتی و ایجاد شور و شعف بعد از عملیات‌های موفق ساخته می‌شد که نمی‌توان گفت تاثیر‌گذار نبودند و بعضا نقش تهییج و تشویق مردم را برای حمایت از جنگ و رزمندگان برعهده داشتند. هرچند باید این آثار جنبه تفهیم و تبیین هم می‌داشت تا بتواند ارزش‌های دفاع و مبارزه از میهن را به خوبی بیان کند. مداحی نیز رونق زیادی در زمان جنگ داشت و طبیعتا در فضای توأم با شهادت و نیایش برای اکثریت رزمندگانی که با انگیزه‌های دینی و عقیدتی پا به میدان نبرد گذاشته بودند از جذابیت زیادی برخوردار بود و مداحان بخشی از سازمان رزم بودند. در میان ایشان افرادی بودند که با استعانت از اندوخته‌های موسیقایی و بهره‌گیری از دستگاه‌های آواز ایرانی نوحه‌های خوبی را آفریدند که برخی از آنها ماندگار شدند. آقایان صادق آهنگران و کویتی‌پور در میان مداحان جبهه و جنگ کارهای ارزشمندتری ارائه نمودند. ولی متاسفانه بعد از جنگ در برخی مواقع مداحی به جای مدح ائمه و معصومان تبدیل شده به خرافه‌گویی و جانبداری از این دسته و آن گروه.
وقتی از موسیقی دفاع مقدس صحبت می‌شود نخستین تصویری که در ذهن‌تان نقش می‌بندد چیست؟
آنچه از موسیقی زمان جنگ در ذهن من نقش بسته همان کارهای فاخر اوایل انقلاب استاد شجریان و مرحوم پرویز مشکاتیان است. مانند اثر «رزم مشترک» یا همان «همراه شو عزیز» که البته قبل از شروع جنگ خلق شد. ولی از برجسته‌ترین و فراموش نشدنی‌ترین کارهایی است که در زمان جنگ نیز بیش از همه کارها به دل می‌نشست.
مهمترین ویژگی موسیقی دفاع مقدس را چه موردی می‌دانید؟
عمده آثار موسیقایی آن زمان از تولیدات صدا و سیما بودند که در برخی مسائل دچار محدودیت‌هایی بودند و لذا قضاوت درستی در مورد آنها و ویژگی‌هایشان نمی‌توان کرد ولی اکثرا مبتنی بر ریتم‌ها و مارش‌های نظامی بودند و خلاقیت کمتری در آنها مشاهده می‌شد. به اعتقاد من مداحی‌های زمان جنگ از تنوع و خلاقیت‌های بیشتری برخوردار بودند.
آیا این حجم آثار موسیقایی ساخته شده در سال‌های جنگ تا امروز توانسته نقش موثری در این عرصه ایفا کند و حق مطلب را بجا بیاورد؟
عرض کردم محدودیت‌های حاکم بر فضای موسیقی اجازه فعالیت وسیع و گسترده و پویایی بیش از آن را نمی‌داد بنابراین باید گفت در حد مقدورات و با توجه به محدودیت‌ها، تاثیرگذاری نیز وجود داشت ولی با ماندگاری نه چندان قابل قبول. ماندگارترین و تاثیرگذارترین آنها همان‌هایی بودند که نه به سفارش بلکه با عشق و علاقه خود هنرمندان خلق شدند.
خود شما چه آثاری با موضوع دفاع مقدس اجرا و پخش کردید؟ و فکر می‌کنید کدام اثرتان در این حوزه بیشتر شنیده شد؟
من در زمان جنگ فعالیت هنری نداشتم و بیشتر به رزم با دشمن مشغول بودم ولی بعد از جنگ با شروع فعالیت‌های هنری‌ام پرداختن به موضوعاتی که به باورها و اعتقاداتم نزدیک بود را در دستور کار قرار دادم. از جمله ترانه‌هایی که با موضوعات انقلاب، جنگ و شهادت عجین بودند عبارتند از «شب دلتنگی» که بیان‌کننده دوران انقلاب و جنگ است، «پرنده» که بیان‌کننده مقام شهید است، «سوز عشق» که درباره جانبازان شیمیایی است، «بوی تنهایی» و «بغض گل» که در این میان ترانه «بوی تنهایی» بیش از همه شنیده شد. من هشت سال از نزدیک این مسائل را لمس کردم و با این آثار می‌خواهم عظمت جایگاه شهیدان و جانبازان را بیان کنم.
حسین زمان شاخص‌ترین و ماندگارترین آثار موسیقایی آن دوران را چه قطعاتی می‌داند؟
ترانه «رزم مشترک» بی‌نظیرترین اثر آن دوران است و البته اثر «کجایید ای شهیدان خدایی» با صدای استاد شهرام ناظری.
بهترین آهنگسازان و خوانندگان فعال در تولید آثار با این مضمون را چه کسانی می‌دانید؟
به طور حتم بهترین آثار آن دوران متعلق به استادان آواز ایران محمدرضا شجریان و شهرام ناظری و آهنگسازان بزرگی همچون حسین علیزاده و مرحوم محمدرضا لطفی می‌باشد و چقدر باعث تاسف است که این بزرگان بیش از همه مورد بی‌لطفی قرار گرفته‌اند.
در پایان اگر امکانش است یک خاطره هنری درباره حضورتان در جبهه‌های جنگ برای ما تعریف کنید.
حضور در مناطق جنگی یکی از بهترین خاطرات زندگی من است و من خدا را به این خاطر شکر می‌کنم. یادم می‌آید یک ماه در جزیره مجنون محاصره شده بودیم و من تنها یک ضبط صوت کوچک داشتم که هر روز با صدای استاد شجریان خلوت می‌کردم و بعد از بارش خمپاره و گلوله توپخانه‌ها با موسیقی و صدای ایشان آرامش پیدا می‌کردم.
