بادبان – جواد کراچی* – چنانچه در ادبیات و حکمت پارسی می‌بینیم جایگاه عدد هفت در میان اقوام و خرده فرهنگ‌ها و مذاهب گوناگون، جایگاهی تثبیت شده و ویژه‌ای دارد. از هفت آسمان در ادبیات مذهبی تا هفت رنگ در میان اقوام گوناگون ایران‌زمین و یا هفت سیاره در علوم نجوم و یا در ادبیات پارسی که مولانا در غزلی سروده است:
«هفت آسمان را بر درم وز هفت دریا بگذرم
چون دلبرانه بنگری در جان سرگردان من
تا آمدی اندر برم شد کفر و ایمان چاکرم
ای دیدن تو دین من، وی روی تو ایمانم»
حال در تاریخ و بر سیر تغییر و تحولات، چه گذشته است که این حرف «س» یا «سین» یا «سه» دستخوش تغییر نشده و تاثیرات هویتی آن تاکنون پابرجا مانده است. چنانچه از تحقیق و پژوهش‌های تاریخی برمی‌آید در دوران پیش از دوران میترائیسم یا ماه‌پرستی، دورانی وجود داشته که بدان دوران سه تا یکتایی یا ترینیتی می‌گفته‌اند. در دوران سه تا یکتایی، تقسیم‌بندی کائنات و هستی به شکلی بوده که بن و بنیاد هستی را به سه عنصر، تقسیم می‌کرده‌اند؛ انسان، زمان و گیتی. هر کدام از این سه بن یا ریشه، باز از سه بخش دیگر تشکیل می‌شده که در مجموع یکی بوده‌اند. این سه اصل و بن عبارت بودند از:
۱. انسان؛ انسان یکبار به دنیا می‌آید، یکبار زندگی می‌کند و یکبار هم می‌میرد. اما در مجموع یک انسان یا یک عمر است یا یک هیومن یا هومن در شاهنامه هست.
۲. زمان؛ زمان هم از سه بخش تشکیل می‌شده شامل دیروز، امروز و فردا. امروز را ادامه دیروز می‌پنداشته‌اند و فردا را هم ادامه امروز می‌دانسته‌اند و در مجموع یک زمان بوده است. لازم به توضیح است که نظرات حکیم عمر خیام که بر اصل حال، تعبیر می‌شود نتیجه اهمیت امروز است که در بخش زمان، مانند لولایی میان دیروز و فردا نقش پیوند دهنده را ایفا می‌کرده است.
۳. گیتی یا جهان؛ گیتی نیز از سه عنصر تشکیل می‌شده؛ آب ، باد و خاک. این‌ها نیز در مجموع تشکیل دهنده یک دنیا هستند.
بعدها عنصر چهارم را که آتش می‌دانند بدان افزوده‌اند. به وجود آمدن آتش چنانچه در شاهنامه هم به صراحت نوشته شده، نتیجه برخورد دو سنگ بوده که در دوران دوئلیسم یا ثنویت به آن اضافه گردیده.
حرف س یا سین یا سه که تره یا تری در زبان سانسکریت بوده، ریشه در زبان‌های هند و پارسی دارد که متاسفانه با تفکر اروپامحوری به زبان هند و اروپایی تغییر داده شده و کارشناسان ادبی کشورمان هم نابخردانه سر را پایین انداخته و پیروی کرده‌اند در حالی که از نظر کارشناسی همان هند و پارسی درست است. حرف س یا سین یا سه یا تره، ریشه کلمه تری Threeدر زبان انگلیسی و تغای Drei در زبان آلمانی نیز هست. پس نتیجه می‌گیریم که واژه تره، همان س یا سین یا ساینا و سئنا یا همان سیمرغ است که به جهان افسانه‌ها منتقل گردیده و از دوران سه تا یکتایی یا ترینیتی که بسیار پیشتر از دوران تمدنی ماه پرستی بوده و در حوزه بین‌النهرین و آسیای میانه که بخشی از کشورمان بوده و سپس در دیگر کشورها، جایگاه و اهمیت خود را در رشد تمدن، همچنان محفوظ نگاه داشته و از گزند تغییر و تحولات به هزاره‌های بعدی که دوران ثنویت و یا یکتاپرستی را رواج داده‌اند، ادامه داشته است. اینگونه باورهای پیشینیان با وجود تغییر و تحولات دوران تاریخی با اندک تغییراتی در میان اقوام و ملیت‌های گوناگون، محفوظ نگاه داشته شده. سیمرغ یا سنم (صنم) همچون خوشه‌ای افشان، خود را در جهان می‌افشانده و هسته یا است یا ایز می‌شده.
«هله ای عشق بر افشان، گهر خویش بر اختر
که همه اختر و ماهند و تو، خورشید مثالی»
حال در تفکرات دوران بعدی چه شده و چگونه در عرض شش روز، هفت لایه آسمان بوجود آمده، سوالی است که باید جواب آن را در متون تاریخی و ادبی دوران بعدی جستجو کنیم. به عنوان مثال پلی هست که در نام‌گذاری آن کوشش شده حرف س یا سین را زنده نگاه دارند. پل، پیونده دهنده است و پیوند اصل مهمی در برابر جدا کردن بوده است که در فرهنگ ایران باستان جدا کردن اصلا روا نبوده است. این بنای تاریخی همان سی و سه پل است که در اوج تمدنی دوران صفویه ساخته شده که تعداد تاق‌های آن هم سی و سه نیستند اما «س» یا «سی» را محفوظ نگاه داشته است. یا در ادبیات کهن و پر افتخار کشورمان، حکیم ابوالقاسم فردوسی آن را جاودانه کرده و در خوان هفتم، رستم سه قطره خون از (قلب، جگر و مغز) دیو سپید را می‌گیرد و با آن چشمان کاووس و سپاهیان ایران را خورشید گونه می‌سازد.
و یا دانشمند و حکیم کشورمان ابوعلی سینا در کتاب قانون سه عضو اصلی بدن انسان (قلب، جگر و مغز) را به عنوان سه عضو مهم بدن معرفی می‌کند که در هماهنگی با یکدیگر، تضمین کننده سلامتی هستند. این‌ها تشبیهات شاعرانه نیستند بلکه موادی‌ست که برای زنده نگاه داشتن فرهنگ در اختیار ما گذاشته شده است تا در راستای نگهداری و محافظت از اهمیت واژه س یا سه یا سین بیندیشیم تا بتوانیم از زاویه‌ای دیگر پی به غنای فکری و فرهنگی کشورمان ببریم. س یا سین یا سه که این همانی با سه، در سه تا یکتایی داشته و در دوران بعدی تمدن ایران زمین معتبر سازنده عدد هفت و هفت لایه آسمان گردیده که در عرض شش روز ساخته شده و در ادامه هفت سین را هم به دنبال خود آورده است. هفت سینی که هفت پرورده طبیعت که منبع غذایی انسان شمرده می‌شده را در خود جای داده است تا انسان‌ها بتوانند پی به اهمیت «سین» یا «س» یا «سه» ببرند.
بنفشه زلفی، نسرین بری، سمن بویی
که ماه را بر حسنش نماند بازاری
*نویسنده و مستندساز
