تا به حال به این موضوع فکر کرده‌اید که چرا ما جذب ژانر وحشت می‌شویم؟ یا اساسا چرا یک فیلم ترسناک را تماشا می‌کنیم! فیلم‌های ترسناک یکی از محبوب‌ترین ژانرهای سینمایی است. آنها به طور معمول در صدر باکس آفیس قرار می‌گیرند و بسیاری از شخصیت‌های شرور این آثار به درون فرهنگ و ذهن ما رخنه کرده‌اند؛ از نورمن بیتس در «Psycho» گرفته تا فردی کروگر در «A Nightmare on Elm Street» تا هانیبال لکتر در «سکوت بره‌ها». با این حال، در حالی که بسیاری از ما با کمال میل به تماشای ژانر وحشت می‌نشینیم اما در زندگی روزمره خود سعی می‌کنیم از هر چیزی که ما را می‌ترساند اجتناب کنیم. پس با این شرایط چرا برای تماشای فیلمی که ترس و وحشت را القا می‌کند، هزینه می‌کنیم؟ شاید پاسخ به این سوال برای خیلی‌ها سخت یا متفاوت باشد اما من می‌خواهم در این مطلب به این پرسش پاسخ دهم که چرا فیلم‌های ترسناک را دوست داریم؟
شرورهایی که مردم دوستشان دارند
سال «۲۰۲۲» یکی از سال‌های جذاب برای عاشقان ژانر وحشت بود، اما چرا؟ چون از بازگشت پیروزمندانه فرنچایز «Scream» تا پایان سه‌گانه «هالووین» اثر دیوید گوردون گرین و البته قسمت جدید فرنچایز سری Texas Chainsaw Messacare و البته خیلی از آثار مستقل تماشایی چون «لبخند» و فیلم «بربرها» در این سال به نمایش درآمدند. بدیهی است که محبوبیت ژانر ترسناک در میان تماشاگران و در گیشه بسیار زیاد است زیرا آنها فیلم‌های گران‌قیمتی برای تولید نیستند و همیشه بازاری برای آنها وجود دارد و این آثار تقریبا همیشه پول خود را پس می‌گیرند. اما از مایکل مایرز در «هالووین» گرفته تا صورت چرمی «کشتار با اره برقی» و البته گوست‌فِیس فرنچایز «جیغ»، اینها شروران نمادین این ژانر هستند که مردم آموخته‌اند حتی عاشقشان شوند. در واقع آنها ستون اصلی سینما هستند و این شرور‌های جذاب به فرانکشتاین و دراکولا در اولین روزهای پخش فیلم‌های ناطق در دهه ۱۹۳۰ و فیلم‌های اکسپرسیونیست آلمانی مانند نوسفراتو در دوران صامت برمی‌گردند. اما چرا مردم اینقدر مشتاق تماشای هیولاها و قاتلان هستند که در خانه‌های جن‌زده و از گوشه‌های تاریک بیرون می‌آیند؟ بیایید به عنوان مخاطب به این فکر کنیم چه چیزی یک فیلم ترسناک را به یک فیلم ترسناک واقعی تبدیل می‌کند؟! با یک نگاه ساده به تاریخ سینما، می‌توان به نکته‌ای جالب رسید. فیلم ترسناک ژانری است که برخی از مردم تمایل دارند آن را تحقیر کنند و خیلی جدی نگیرند. اما این یک شکل هنری فوق‌العاده و محبوب است که از طریق آن ایده‌های بسیار پیچیده و تکنیک‌های خلاقانه می‌توانند خود را نشان دهند و اگر بتوانید از آن دیدگاه بسیار کلیشه‌ای عبور کنید، متوجه می‌شوید که در این ژانر چه‌ها که می‌توان کرد.
تجربه ترس در امنیت خانه و سینما
البته داستان من و ژانر وحشت این گونه به یکدیگر گره خورد که وقتی کودک یا نوجوان بودم، درک این موضوع برایم سخت بود که چرا کسی از احساس ترس از اتفاقات وحشتناکی که برای مردم عادی در فیلم‌های ترسناک رخ می‌دهد لذت می‌برد. در آن دوران خیلی مشغول خواندن داستان‌های به نسبت کودکانه، بازی‌های ویدیویی و تماشای مجدد و چندباره ارباب حلقه‌ها و هری پاتر بودم، بنابراین به ارواح یا قاتلان سریالی خیالی اهمیت نمی‌دادم. با این حال من در خانواده‌ای بزرگ شدم که اکثر اعضای خانواده و اطرافیانم این ژانر را دوست داشتند و مادرم یکی از آنها بود. با این اوصاف زمانی که به سنین نوجوانی خود رسیدم، سرانجام من نیز یک مخاطب عاشق ژانر وحشت بودم. وحشت راهی برای ما در جهت تجربه چیزهای وحشتناکی است که خودمان تصور می‌کردیم برایمان اتفاق نمی‌افتد اما در امنیت و آسایش خانه یا سینما می‌توانیم مواجه با آن را تجربه کنیم. ما انسان‌ها با تماشای یک فیلم ترسناک از روزمرگی به یک واقعیت وحشتناک «فرار» می‌کنیم، سپس بعد از ۹۰ دقیقه با یک تجربه جدید از دیدن یک فیلم خارج می‌شویم. از سنین بسیار پایین، والدین یا قیم به ما می‌گویند که دنیا مکانی بزرگ و ترسناک است و اگر مراقب نباشیم ممکن است اتفاقات بدی سر راه ما بیفتد. این حرف درست است اما فقط به این دلیل که دنیا یک مکان ترسناک است به این معنی نیست که ما نباید آزادانه در آن زندگی کنیم. فراموش نکنید که ترسیدن اشکالی ندارد. هر چیزی که در زندگی شما را بیشتر می‌ترساند، این یعنی احساسات شما پیرامون آن معتبر‌تر هستند. برای مثال، نباید با ترس از تاریکی، ترس از ارتفاع، یا ترس‌های واقعی‌تر مانند اینکه هدف تمام زندگی‌تان در این لحظه مشخص نشده است، خجالت بکشید. در نتیجه فکر می‌کنم به همین دلیل است که ما بارها و بارها به ژانر وحشت بازمی‌گردیم و از تجربه آن فرار نمی‌کنیم.
اگر ابتدا نترسید شجاع نمی‌شوید
توجه داشته باشید که تماشای برخورد افراد دیگر با این مسائل و گذر از نسخه‌های مشابه و گاهی افراطی‌تر از ترس‌های خودمان از طریق تماشای فیلم‌های ترسناک، به طرز عجیبی رهایی‌بخش است زیرا به ما اجازه می‌دهد برای غلبه بر این ترس‌ها تلاش کنیم. از آنجایی که فیلم‌های ترسناک در شبیه‌سازی موقعیت‌های تهدیدکننده بسیار خوب عمل می‌کنند، این بدان معناست که واکنش‌های احساسی ما به آنها مشابه واکنش‌هایی است که در صورت مواجهه با یک تهدید واقعی تجربه می‌کنیم. پس من شخصاً این ژانر را دوست دارم زیرا اگر این ژانر نبود احساس می‌کنم نمی‌خواستم چیزهایی را امتحان کنم که قبلاً امتحان نکرده‌ام، درست مثل اینکه به لطف دنیای وحشت بر ترس‌های دوران کودکی‌ام غلبه کردم. از این گذشته اگر ابتدا نترسید، نمی‌توانید شجاع باشید. البته از آنجایی که ما به اندازه انسان‌های باستانی با تهدیدات زندگی واقعی مواجه نمی‌شویم، شاید این پرسش پیش بیاید که دیدن فیلم ترسناک نیز سود چندانی ندارد اما تماشای فیلم‌های ترسناک می‌تواند تجربه جدیدی باشد که به ما امکان می‌دهد از سیستم تشخیص تهدید ذاتی خود استفاده کنیم. این رویکرد نه تنها باعث می‌شود که فیلم‌های ترسناک بیشتر توجه مخاطبان را جلب کنند بلکه به آنها اجازه می‌دهد تا چیزهایی مانند پسا آخرالزمان، تهاجمات بیگانگان و تهدید یک مهاجم را در یک محیط امن تجربه کنند. در نتیجه فیلم‌های ترسناک راهی بدون ریسک برای تجربه تهدیدها و تمرین پاسخ‌های فرد به آن تهدیدها هستند. به علاوه پس از اینکه افراد بدون آسیب از یک فیلم ترسناک عبور می‌کنند، ممکن است احساس موفقیت و تسلط بر تهدیدی که تجربه کرده‌اند داشته باشند که خود این اتفاق باعث می‌شود در توانایی‌شان برای مدیریت سایر موقعیت‌های اضطراب‌آور احساس اطمینان بیشتری کنند.
کشف ماهیت شر در خودمان و دیگران
با نگاه از زوایه‌ای دیگر متوجه می‌شویم جامعه تضمین می‌کند که اکثر ما به ندرت با فاسدترین یا ترسناک‌ترین هیولاهای بشریت روبرو می‌شویم و همینجاست که جنبه‌های تاریک‌تر خود را سرکوب می‌کنیم تا در آن جا بمانیم. در این بین فیلم‌های ترسناک به ما اجازه می‌دهند ماهیت شر را چه در دیگران و چه در خودمان کشف کنیم و در محیطی امن با تاریک‌ترین بخش‌های بشریت دست و پنجه نرم کنیم. جالب است بدانید که مطالعات متعدد نشان داده‌اند که افرادی که دارای صفت هیجان‌طلبی هستند، تمایل به لذت بردن از وحشت دارند. افرادی که در جستجوی احساسات زیاد هستند، زمانی که تجربیات تحریک‌کننده شدیدی دارند، احساسات مثبت را تجربه می‌کنند، حتی اگر این تجربیات منفی باشند. اما بیایید به پرسش ابتدایی خود برگردیم؛ چه چیزی یک فیلم ترسناک را به یک فیلم ترسناک خوب تبدیل می‌کند؟ از جنبه نظریه‌پردازی پاسخ‌های مختلفی برای این پرسش وجود دارد اما برخی از نظریه‌ها استدلال می‌کنند که برای اینکه یک اثر به عنوان فیلم ترسناک خوب و تماشایی طبقه‌بندی شود باید یک هیولا یا از اساس موجودی تهدیدکننده درون خود داشته باشد. هیولا اغلب ماورایی است یا قوانین طبیعت را نقض می‌کند، مانند فیلم «بیگانه» یا «آرواره‌ها». اما برخی استدلال می‌کنند که شخصیت‌های انسانی می‌توانند یک هیولای ترسناک‌تر باشند، مانند شرور درون فیلم‌های «روانی»، «سکوت بره‌ها» و «هالووین». در این موارد، انسان شرور معمولاً دارای قدرت‌های فوق‌العاده است؛ برای مثال به نظر می‌رسد هانیبال لکتور می‌تواند ذهن‌ها را بخواند و فرارهای غیرممکن را انجام دهد در حالی که مایکل مایرز می‌تواند ناپدید شود و اغلب پس از تیراندازی، سر بریدن یا آتش زدن در فیلم‌های قبلی خود از مرگ واقعی بازگردد. بنابراین وقتی شروع به نگاه کردن به هیولاهای انسانی می‌کنید آنها اغلب موجودات ماوراء الطبیعه با ظاهری انسانی هستند که در واقع فقط ظاهر انسان بودن را دارند. با این تفاسیر وحشت، ژانری است که در آن انزجار به عنوان یک احساس محوری است. بسیاری از هیولاها در آثار ترسناک به گونه‌ای طراحی شده‌اند که آشکارا یا به طور ضمنی منزجر کننده باشند و این خود عاملی برای جذب یک مخاطب به فیلم ترسناک است.
راهی برای یک گفت‌وگوی دوستانه
فیلم‌های ترسناک به یک معنا برای من زیبا هستند. چه ژانر دیگری می‌تواند شما را از روی صندلی بلند کند، بعد از آن شما را عصبی کند و گاهی هم بخنداند و همزمان هیجان‌زده‌تان کند؟ اکثر فیلم‌ها فقط می‌توانند رویای رسیدن به یکی از این احساسات را داشته باشند در حالی که فیلم‌های ترسناک، حداقل فیلم‌های واقعاً خوب ژانر وحشت، تمام این کارها را انجام می‌دهند. دیدن فیلم ترسناک در یک جمع دوستانه یا خانوادگی یک فرصت را به شما می‌دهد که بسیار جالب است، آن چیست؟ دیدن فیلم ترسناک در یک جمع، واقعاً چشمان شما را به این موضوع باز می‌کند که چند نفر در آنجا ترس‌های مشابه شما را دارند. آیا اصلاً موضوع دیدن فیلم با یک جمع این نیست که بتوانیم پس از آن باهم گفت‌وگو کنیم؟ بنابراین با دیدن یک فیلم ترسناک به راحتی می‌شود با دیگران وارد یک گفت و شنود دوستانه شد و به اشتراکات جذابی نیز رسید. با این اوصاف من روزشماری می‌کنم تا به یاد بیاورم که چرا این ژانر را دوست دارم زیرا در پایان یک یا دو چیز در مورد خودم یا دیگران یاد می‌گیرم. اما بیایید این مطلب را اینگونه و با بیان این نکته به پایان برسانیم که «فیلم‌های ترسناک می‌توانند ما را با چیزی که واقعاً از آن می‌ترسیم که اغلب ترس‌های اجتماعی هستند در تماس قرار دهند.» بخشی از چیزی که باعث شگفت‌زده شدن من دوستدار سینمای وحشت می‌شود این است که فیلمسازان چقدر هوشمندانه از ابزار ژانر وحشت برای بیان مسائل دنیای واقعی استفاده می‌کنند. بسیاری از فیلم‌های ترسناک به این دلیل برجسته می‌شوند که زمینه‌های جدیدی را ایجاد می‌کنند و پیچ و تاب‌های جدیدی را در داستان‌های قدیمی سازمان‌دهی می‌کنند. من فکر می‌کنم آنچه در مورد این ژانر عالی است این است که اگر در یک دوره زمانی خاص به آثار شاخص آن نگاه کنید، می‌توانید ببینید که چگونه قراردادهای درون این ژانر به روش‌های مختلف تجدید می‌شوند. هالووین، سکوت بره‌ها و بیگانه در صدر فهرست فیلم‌های ترسناک مورد علاقه من قرار دارند و تا حدی این به دلیل ارزش نوستالژیکی است که این آثار برای شخص من دارند. فراموش نکنید ژانرها دوره‌های خاصی را پشت سر می‌گذارند و سپس موج‌هایی از خلاقیت و باروری آنها را دستخوش تغییر می‌کند. در حال حاضر چیزهای زیادی پیرامون ژانر وحشت و فیلم‌های ترسناک در جریان است. در نتیجه امید من این است که این دوره از خلاقیت مدت زیادی طول بکشد تا همه ما بتوانیم بیشتر از این ژانر و آثارش لذت ببریم.
منبع: ویجیاتو / امیر پریمی
