از پرتره های تاریخی گرفته تا عکس‌هایی که با دقت و ظرافت خاصی گرفته می‌شوند؛ این آثار هدفی ندارند جز این که از طریق تصویرسازی مثبت از چهره‌های سیاسی روی عقاید و افکار عمومی اثر بگذارند.
دندان‌های به هم فشرده‌شده. ابروهای در هم گره خورده. عضله‌های زمخت و برآمده. به تازگی انتشار دو عکس پرتره از رییس‌جمهوری فرانسه «امانوئل مکرون» در حال پرتاب کردن مشت‌هایش به سوی یک کیسه مشت‌زنی که روی صفحه اینستاگرام یک عکاس رسمی به نام «سوازیگ دلا میسیونر» انتشار یافت، افکار عمومی در اروپا را متحیر کرد. این تصاویر برخی کاربران شبکه‌های اجتماعی را ناگزیر به مقایسه مکرون با راکی، ستاره هالیوودی کرد.
سایرین نیز نتوانستند زمان‌بندی انتشار این تصاویر و همزمانی آن با تلاش مکرون برای فشار بر دولت‌های اروپایی به منظور اتخاذ موضعی سخت علیه روسیه در نبرد با اوکراین را نادیده گرفته و با آن شوخی نکنند. برخی بر این باور بودند که مکرون قصد دارد با تمایل قدرت‌نمایی ولادیمیر پوتین، رییس‌جمهوری روسیه به مقابله برخیزد. علاقه پوتین به انتشار عکس‌هایی از فعالیت‌های ورزشی خود بر کسی پوشیده نیست.
اما انتشار این نوع تصاویر از سوی سیاست‌مداران پدیده تازه‌ای نسیت. عالم سیاست و هنر نقاشی‌های پرتره مدت‌هاست که به یکدیگر گره خورده‌اند. از نقاشی‌های باشکوه دوران گذشته گرفته تا عکس‌های سربزنگاه امروزی قصد داریم نگاه کوتاهی به برخی از بارزترین نمونه‌های بهره‌برداری از تصاویر پرتره توسط صاحبان قدرت بیندازیم.
ناپلئون کبیر: از یک فرانسوی تا یک فرانسوی دیگر
پرتره دراماتیکی که «ژاک لویی دیوید» از ناپلئون بناپارت سوار بر اسبی سرکش کشیده است، از یک اثر هنری صرف فراتر رفته و به نماد ماندگاری از قدرت بی‌بدیل ناپلئون در طول نبردهای کشورگشایانه او موسوم به نبردهای ناپلئونی تبدیل شده است. این پرتره کمک زیادی کرد تا یک نظامی پایین‌رده در ارتش فرانسه به عنوان یک قهرمان افسانه‌ای در چشم جامعه فرانسوی دیده شود. هرچند این اثر نامدارترین تصویری است که از ناپلئون به یادگار ماده است آثاری همانند آن به تعداد زیاد در طول فرمانروایی وی پدید آورده شدند. عصر ناپلئون شاهد استفاده گسترده‌ای از هنر پرتره‌نگاری بود. دولت فرانسه به طور جدی استخدام نقاشان و مجسمه‌سازان را در دستور کار خود قرار داده بود تا صدها تصویر از رهبر این کشور در صحنه‌ها و شمایل‌های مختلف ارائه کنند.
سلاطین باشکوه
خاندان سلطنتی بریتانیا نیز شیوه مشابهی را در طول زمان پیش گرفت. «هانس هولبینِ» جوان که اصالتی آلمانی داشت خالق یکی از چشمگیرترین پرتره‌های کشیده شده از شاه هنری هشتم بود. این نقاشی پرتره در سال ۱۵۳۷ میلادی تنها یک سال پس از برگزیده شدن به عنوان نقاش رسمی دربار خلق شد. این نهایت نمایش قدرت و صلابت یک پادشاه است. شمایل فرمانروایانه هنری هشتم با قامتی ایستاده و ملبس به جامه‌های فاخر که مستقیم چشم در نگاه تماشاپر دوخته است حال‌وهوای سلطه و قیادت او را له رخ می‌کشد. با پاهایی که از هم باز شده‌اند و دست‌هایی که در طرفین کشیده هستند، شاه شمایل یک جنگجو را از خود نشان می‌دهد. این اثر که در قصر وایت‌هال وست‌مینیستر نگهداری می‌شد در شعله‌های آتشی که سال ۱۶۹۸ برافروحته شد، به خاکستر نشست.
اعطای جلوه‌ای انسانی به یک سیاست‌مدار
این نمونه‌ای قابل‌توجه از پرتره‌ای است که در دوران معاصر نقاشی شده است. هنرمند خالق آن «کولین دیویدسون» اهل ایرلند شمالی است. وی مسئولیت کشیدن این نقاشی پرتره از «آنگلا مرکل» به سفارش مجله تایم را در سال ۲۰۱۵ برعهده گرفت. دیویدسون در این اثر با دور شدن از جدیتی که غالبا در پرتره‌های نقاشی‌شده از سیاست‌مداران دیده می‌شود تلاش کرد تا از عمق انسانیتی که زیر وجهه عمومی مرکل پنهان بوده پرده بردارد. دیویدسون درباره این اثر می‌گوید: «آنچه می‌خواستم انجام دهم این بود که آن وجه انسانی را به تصویر بکشم تا هر وقت مردم به چهره او می‌نگرند، حس همدردی و خوش‌قلبی را دریافت کنند».
پرتره شیر غرنده
اکنون به دنیای عکاسی می‌رویم. عکس پرتره‌ای که «یوسف کارش» در طول جنگ جهانی دوم از «وینستون چرچیل» گرفته است نمونه‌ای بی‌نقص از نحوه ترسیم چهره‌ای بانفوذ و موثر قلمداد می‌شود. گرفتن این عکس دو دقیقه طول کشید. کارش روایت می‌کند که آن لحظه چرچیل حوصله عکس گرفتن نداشت و تنها دو دقیقه به او مهلت داد تا کارش را انجام دهد. کارش در اقدامی متهورانه سیگار را از روی لب چرچیل می‌قاپد و در نتیجه عکسی به ثبت می‌رسد که در آن چرچیل چهره‌ای به شدت غضبناک دارد. اندام و چهره چرچیل در این عکس جلوه‌گر احساسات غالب جامعه بریتانیا در طول جنگ است. این تصویر خیلی زود به نماد مقاومت بریتانیا در برابر فاشیسم تبدیل شد.
پوتین سوار بر اسب
سرانجام به عکس باظرافتی می‌رسیم که سال ۲۰۰۹ از «ولادیمیر پوتین» با تنی برهنه سوار بر اسب در طبیعت وحشی سیبری گرفته شده است. این عکس تصویر یک مرد روس تنومند، خوش‌گذران و طبیعت‌نورد را نشان می‌دهد. شاید برای برخی این تصویر یادآور عکس‌های قهرمانانه جیمز باندی باشد اما برای روس‌ها معنایی عمیق‌تر دارد. این تصویر در اذهان روس یادآور قهرمانان ملی و اسطوره‌ای است که سوار بر اسب از میهن خود در برابر مهاجمان بیگانه محافظت می‌کردند.
منبع: یورونیوز
